Het eindexamen van de middelbare school wordt gezien als een belangrijke rit de passage in het leven. Een diploma is een soort akte van bekwaamheid, met een sterke symboliek. De impact als je je school niet afmaakt gaat dus heel ver, merkt ook schrijver Sofie Rozendaal.
De angst van mijn ouders kwam uit op mijn zeventiende. Ik stopte met school. In vier havo, zonder diploma. Net zoals mijn vader had gedaan. Hij moest voortijdig van de HBS omdat hij liever met zijn hoofd in de wolken zat dan in de boeken. Terwijl hij juist dat diploma nodig had om zijn droom te kunnen verwerkelijken: hij wilde piloot worden.
Mijn ouders trouwden op jonge leeftijd, om het platteland te ontvluchten en samen een bestaan op te bouwen in Rotterdam. Hard werken en afzien, zo typeren ze die jaren. Toen ze voldoende hadden gespaard besloten ze dat geld te investeren in een particuliere pilootopleiding voor mijn vader. Een hele dure onderneming, met een uiterst onzekere uitkomst. Maar ze hadden geluk. Na veel omwegen kwam hij zo’n tien jaar later bij de KLM terecht. Overigens niet zonder alsnog zijn middelbare schoolopleiding af te moeten maken, middels het staatsexamen. Hij behaalde dat diploma dus toen ik al geboren was. Ze hadden gehoopt dat de geschiedenis zich niet zou herhalen, maar helaas.
In 2004 was het tamelijk uitzonderlijk, dat ik de middelbare school verliet. Maar tegenwoordig stoppen steeds meer jongeren. In het afgelopen studiejaar waren er ruim 30.000 voortijdig schoolverlaters. Dat zijn er 5000 meer dan het jaar daarvoor en daarmee het hoogste aantal in tien jaar. Volgens onderwijsminister Dijkgraaf heeft het grotendeels te maken met de coronacrisis. Veel jongeren zouden gedemotiveerd zijn geraakt. Daarnaast is het verleidelijk om te gaan werken vanwege de huidige krapte op de arbeidsmarkt.
Stoppen met school is echter nooit een keuze die je zomaar maakt, zegt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. Er zit altijd een verhaal achter. ,,Sommige kinderen maken die keuze uit kracht. Ze geloven in zichzelf, zijn ervan overtuigd dat ze school niet nodig hebben om te slagen in het leven. Ze doen het vanuit zelfvertrouwen.’’ Maar een groter deel stopt vanwege een negatieve beweegreden. ,,Ze kunnen ons onderwijssysteem niet aan en gaan door hun hoeven.’’ Misschien hebben ze mentale of sociale problemen, faalangst, geen veilige thuissituatie of een ontbrekend supportsysteem. ,,Er zijn dan andere prioriteiten; overleven. School is dan niet zo relevant meer.’’
De echte impact van een leven zonder schooldiploma kunnen we pas achteraf vaststellen, zegt Pont. ,,De wereld is weerbarstig. Als tiener kun je dat moeilijk inschatten. Stoppen met school lijkt op dat moment misschien een makkelijke keuze, maar nergens in de maatschappij staat zomaar een stoeltje voor je klaar. Je moet alles bevechten en veroveren. Zéker zonder opleiding. Dat kan zwaar tegenvallen.’’
Al tijdens de introductieweek van de brugklas wist ik dat ik mijn middelbare school niet af zou gaan maken. Hoe meer er werd gehamerd op het belang van dat papiertje, hoe meer de moed me in de schoenen zonk. Voor mij was school niet een middel om mijn uiteindelijke doel te halen, maar een noodzakelijk kwaad dat ik dagelijks moest bevechten. Dat kwam vooral door mezelf. Faalangst, een eetstoornis en de onbedwingbare behoefte om creatief bezig te zijn. Dat was waar ik mijn tijd instak, in plaats van in huiswerk maken.
Uiteindelijk was het een verkeersongeval dat de doorslag gaf. Ik zat achterop de scooter bij mijn vriendje, die tegen een auto botste. Mijn enkel raakte verbrijzeld en er volgden meerdere operaties. Ik zat nog in een rolstoel toen ik mijn vader met de decaan hoorde bellen. ,,Ze komt niet meer terug naar school, we willen haar uitschrijven.’’ Wat ik zou gaan doen, vroeg de stem door de lijn. ,,Revalideren. En misschien iets met muziek.’’
Dat was het enige lichtpuntje. Ik had in datzelfde jaar een muziekdemo opgestuurd naar een klein platenlabel in Haarlem en zij wilden een cd met me gaan maken. Niet dat ik binnen afzienbare tijd op het podium zou staan met die kapotte enkel, maar in ieder geval was er een soort bewijs dat ik iéts kon. Dat er iets in het verschiet lag. Dat was ook de reden dat mijn ouders ermee akkoord gingen, tegen wil en dank.
School wordt gezien als een belangrijke rite de passage naar het echte leven. Het hoort bij de cultuur dat je voor je twintigste een schooldiploma haalt. Daar is de maatschappij op ingesteld, dat is dus wat er van ons wordt verwacht. Als je geen diploma hebt, is het je niet gelukt om te voldoen aan de norm en dat is veelzeggend.
Althans, dat was jarenlang zo. Maar tegenwoordig ligt het toch anders, zegt arbeidspsycholoog Tosca Gort. ,,Selfmade zijn wordt steeds meer gevierd. Vooral in Amerika is er een stroming van mensen die dusdanig ondernemend zijn dat ze stoppen met school om hun eigen pad bewandelen.’’ Als je snel geld kunt verdienen ben je daar beter af dan met studieschuld, zegt ze. ,,Het wordt niet gezien als een poor mans choice, maar juist als een kansrijke weg.’’ Hoewel het systeem in Nederland anders is, heeft die nieuwe stroming toch invloed op ons. Ook wij worden kritischer of we dat diploma wel echt nodig hebben. Wat bovendien meespeelt, is dat veel jongeren beroepen ambiëren die je niet kunt leren via een opleiding. Vroeger was piloot of brandweerman het meest aansprekende beroep, tegenwoordig is dat online ondernemers waaronder de vloggers en influencers. En daar heb je geen school voor nodig. Enzo Knol (29) heeft met bijna drie miljoen Youtube-volgers het grootste bereik van Nederland, maar heeft geen middelbareschooldiploma. Hij was een opstandige puber, blijkt uit interviews. Ondanks een mavo/havo-advies belandde hij in het speciaal onderwijs en keerde na een schorsing nooit meer terug naar school. Hij zou zelfs een taakstraf hebben gehad vanwege het ontduiken van de leerplicht. Inmiddels wordt zijn vermogen geschat op zo’n 6,6 miljoen.
,,De kansen liggen momenteel voor het oprapen,’’ zegt Gort. ,,Er zijn nog nooit zo veel ZZP’ers geweest als nu. En omdat de arbeidsmarkt overspannen is kun je bijna overal terecht, vaak ook zonder diploma.’’ Maar, waarschuwt Gort, die kansen gaan niet eindeloos duren. ,,Het is een standaard cyclus binnen de economie. Na een mega overspannenheid komt er een monsterinflatie. De salarissen schieten omhoog voordat het kasteel weer instort. De eerste scheurtjes zijn al zichtbaar. Ik schat dat we nog maximaal twee jaar de vruchten kunnen plukken van deze fase, daarna volgt er weer een dip.’’ Dat is dus iets waar vroegtijdig schoolverlaters rekening mee zouden moeten houden, denkt ze. ,,Als het je ambitie is om een relaxed bestaan te hebben met stabiliteit, zou ik zeker je school afmaken en gaan studeren. Als je een pittiger leven wilt met meer uitdagingen en kansen, dan kun je het wagen om te stoppen. Maar je moet als mens een bepaalde vindingrijkheid hebben om dat aan te kunnen.’’
Ook ik had dat onderschat op mijn 17e. Tijdens het inleveren van mijn boeken was er een immense opluchting. Maar toen het nieuwe schooljaar aanbrak en al mijn vrienden en vriendinnen hun rooster kregen en ik niet, overviel me een gevoel van angst en onbestemdheid. Plotseling besefte ik dat ik afweek van de norm en mijn hele weg zelf moest zien uit te vinden. De jaren erna waren een aaneenschakeling van probeersels en teleurstellingen. Ik mocht een professionele CD maken, maar mijn muziek werd niet opgepikt. Ik kwam in contact met een uitgeverij en schreef een boek, maar er werden slechts vijfhonderd exemplaren verkocht. Daarna besloot ik een halfslachtige poging te doen om alsnog mijn havo af te maken via volwassenonderwijs, maar toen ik de kans kreeg om als trainee verslaggeefster bij een omroep aan de slag te gaan, was de keuze snel gemaakt. Via allerlei omwegen ben ik uiteindelijk de journalistiek ingerold. Maar toch blijft het schuren. Altijd is er de vage angst dat mensen me vroeg of laat zullen betrappen op een totaal gebrek aan kennis en intelligentie. En wat als de grote kranten niet meer met me willen samenwerken, mijn uitgeverij me laat vallen en mijn video’s op Youtube niet meer worden bekeken? Er kan nog steeds van alles misgaan. Dan heb ik niks om op terug te vallen.
Dat is precies het probleem, zegt Aisa Amagir: ,,Als je je school niet afmaakt heb je een achterstand in het leven.’’ Ze is lerarenleider economie en verbonden aan de Hoge School van Amsterdam. In samenwerking met Kenniscentrum Ongelijkheid deed ze onderzoek naar life events bij jongvolwassenen. Vroegtijdig schoolverlaters werden daarbij ook in kaart gebracht. ,,We zien dat jongeren zonder startkwalificatie een hoge kwetsbaarheidsscore hebben,’’ zegt ze. ,,Momenteel heeft 29% van de jongeren in Amsterdam geen startkwalificatie. Dat kan natuurlijk fluctueren en sommigen zullen het alsnog behalen, maar het is wel een tamelijk stabiel percentage.’’
Succesverhalen van voortijdig schoolverlaters zijn eerder uitzondering dan regel, blijkt uit het onderzoek. Veel van deze jongeren komen uit probleemsituaties en raken vaak in de schulden. ,,De meesten verlangen wel naar ontwikkeling en vooruitkomen in het leven, maar het lukt ze niet. Dat maakt het schrijnend,’’ zegt Amagir. ,,Daarbij komt dat veel jongeren tegenwoordig de druk voelen om veel geld uit te geven aan dure spullen. Dat komt door wat ze zien op social media en de voorbeelden van influencers. Het maakt de stap om te gaan werken in plaats van je school af te maken, steeds makkelijker.’’ Maar wat ze niet beseffen, is dat je als schoolverlater veel minder kansen krijgt in het leven, aldus Amagir. Onderwijs is volgens haar nog steeds de grote gelijkmaker in het leven. En het gaat niet om iets tijdelijks: geen diploma hebben werkt vaak door in je gehele leven. ,,Amsterdammers van tussen de vijftig en vijfenzestig zonder startkwalificatie zitten vaker in een kwetsbaardere positie dan gemiddeld.’’ Het toenemende aantal schoolverlaters is volgens Amagir dus een probleem. Momenteel loopt er binnen de politiek een discussie om meer heterogene klassen te maken die toegankelijk zijn voor alle niveaus, zodat er op een wat latere leeftijd kan worden gekeken naar de talenten en wat er het beste bij een kind past. Daardoor zouden jongeren langer de kans krijgen om hun plek te vinden en wordt het aantal schoolverlaters mogelijk ingeperkt.
Of mij dat als zeventienjarige zou hebben geholpen, durf ik niet te zeggen. Diep van binnen had ik toch het vertrouwen dat ik vroeg of laat mijn weg zou vinden. En je zou kunnen zeggen dat het me is gelukt om te bereiken wat ik graag wilde; ik zou ook niks anders willen doen dan dit. En er is vrijwel niemand die me vraagt wat ik heb gestudeerd, laat staan of ik mijn havo wel heb afgemaakt. Maar wat ik als tiener niet besefte, was dat ik dat diploma misschien vooral nodig zou hebben voor mezelf. Om te weten wie ik ben en waar ik sta, in de maatschappij. Of zoals mijn vader verzuchtte toen hij met pensioen ging: ,,Zo, nu vraagt er tenminste niemand meer naar mijn opleiding.’’
Bekende Nederlanders die hun middelbare school niet afmaakten:
- Schrijver Arnon Grunberg volgde het Amsterdams Vossius Gymnasium, maar werd op zijn zeventiende van school gestuurd nadat hij voor de tweede keer moest blijven zitten. Hij ging werken als bordenwasser en bij een apotheek.
- Zangeres Anouk stopte in drie mavo en liep op haar veertiende weg van huis. In die periode begon ze te zingen. Een paar jaar later werd ze zonder diploma aangenomen op het conservatorium.
- Ondernemer Hennie van der Most stopte na drie jaar met de LTS. Hij begon een handel in oud ijzer en vanuit een privé-zwembad in Slagharen ontstond zijn eerste recreatieonderneming.
- Rapper Lil’ Kleine, echte naam Jorik Scholten, was een zeer moeilijk opvoedbaar kind. Hij kwam daarom terecht op een ZMOK-school maar werd zelfs daar weggestuurd. Hij heeft nooit zijn diploma gehaald.
- Topmodel Kim Feenstra had een moeilijke jeugd en op haar zeventiende bereikte ze een dieptepunt. Via een fout vriendje kwam ze in de prostitutie terecht en stopte met school.
Bron: Trouw
Geschreven door: Sofie Rozendaal
